Εκπαιδεύοντας τους αυριανούς καταναλωτές

Παρ’ όλη τη φτώχεια που συνεχίζει να μαστίζει τον πλανήτη μας, γεγονός είναι ότι —ως σύνολο— τα παιδιά δεν ήταν ποτέ πιο πλούσια απ’ ό,τι είναι σήμερα. Ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες το φαινόμενο των παιδιών-ενεργών καταναλωτών είναι μοναδικό στην Ιστορία. Είτε πρόκειται για μικρές, καθημερινές αγορές που πραγματοποιούν μόνα τους, είτε για αγορές πιο ακριβών αγαθών που κάνουν οι γονείς για λογαριασμό τους, τα παιδιά συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον ορισμένων από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στον κόσμο για δύο λόγους: πρώτον, διότι είναι ήδη σημαντικοί καταναλωτές και δεύτερον, διότι αποτελούν την επόμενη γενιά ενήλικων καταναλωτών.

Μία, λοιπόν, από τις βασικές υποχρεώσεις των γονιών είναι να διδάξουν τα παιδιά σχετικά με το χρήμα και τη διαχείρισή του.

1. Το χρήμα δεν έχει... ουρά

Κατ’ αρχάς είναι σημαντικό για τα παιδιά να κατανοήσουν ότι το χρήμα δεν πέφτει από τον ουρανό, άρα δεν έχει... ουρά. Αντιθέτως, τα έσοδα της οικογένειας είναι συγκεκριμένα και είναι το αποτέλεσμα κάποιας δραστηριότητας, συνήθως της εργασίας, αλλά και των επενδύσεων ή ακόμη και της είσπραξης κάποιων πάγιων ή έκτακτων εσόδων, όπως είναι π.χ. ένα ενοίκιο ή η επιστροφή ενός ποσού από την εφορία.

Δεν είναι κακό να κατανοήσουν τα παιδιά ότι το χρήμα προέρχεται και από άλλες πηγές, όπως είναι οι τόκοι για παράδειγμα. Θα πρέπει όμως να τους εξηγήσει ο γονιός ότι για να επιτύχει κανείς την «απόδοση κεφαλαίων» θα πρέπει να φροντίσει γι’ αυτό και να κάνει «θυσίες». Αυτός είναι ένας καλός τρόπος να εξηγηθεί η αποταμίευση, που φυσικά, στην πιο απλή μορφή της, φέρει την όψη του κουμπαρά.

2. Επιλογές: αυτό ή εκείνο;

Ένα δεύτερο σημαντικό θέμα είναι να κατανοήσουν τα παιδιά ότι το χρήμα —ένα συγκεκριμένο ποσό— μπορεί να διατεθεί για την αγορά ενός ή ενός άλλου προϊόντος. Με άλλα λόγια, ότι η χρήση, η διάθεση του χρήματος προϋποθέτει μια επιλογή.

Από πολύ νωρίς οι γονείς μπορούν να καταστήσουν σαφές στα παιδιά ότι αν διαθέτουν ένα ποσό και επιθυμούν να το ξοδέψουν για να αγοράσουν π.χ. σοκολάτες, δεν μπορούν —με το ίδιο ποσό— να αγοράσουν και ένα παιχνίδι. Δεν είναι κακό να αντιμετωπίζουν τα παιδιά τέτοιου είδους διλήμματα, καθώς έτσι μαθαίνουν να βάζουν προτεραιότητες, αλλά και να προγραμματίζουν.

3. Πιστωτικές: κίνδυνος εντυπώσεων

Προσοχή χρειάζεται, ωστόσο, όταν φτάνετε στο ταμείο ενός καταστήματος, όπου αντί για χρήματα χρησιμοποιείτε πιστωτική κάρτα. Εδώ τα παιδιά μπορούν πολύ εύκολα να αποκομίσουν εντελώς λάθος εντυπώσεις, πιστεύοντας ότι «δεν πληρώνουμε για όλα» ή ότι υπάρχει και «μαγικό ραβδί» για να αποκτήσουμε ό,τι θέλουμε. Εξηγήστε στα παιδιά, ακόμη κι αν είναι πολύ μικρά, τι είναι η πιστωτική κάρτα. Είναι προτιμότερο οι εξηγήσεις σας να είναι απλοϊκές, έστω κι αν δεν είναι ακριβείς. Αρκεί να μεταφέρουν τη βασική ιδέα. Στην περίπτωση των πιστωτικών καρτών μην ξεχνάτε ότι η «βασική ιδέα» συμπεριλαμβάνει το κόστος του χρήματος, δηλαδή το κόστος του δανεισμού. Έτσι, θα πρέπει να εξηγήσετε ότι «ναι μεν αγοράζουμε αυτή τη στιγμή κάτι, το οποίο έχουμε ανάγκη ή το επιθυμούμε, αλλά θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τελικά θα το πληρώσουμε, και μάλιστα πιο ακριβά από την τιμή που γράφει το καρτελάκι του».

Μάλιστα, επειδή τα παιδιά ξεχνούν εύκολα ή δεν πιστεύουν κάτι αν δεν το δουν, είναι καλή ιδέα να τους δείξουμε τον λογαριασμό της πιστωτικής κάρτας όταν θα έρθει και θα συμπεριλαμβάνει π.χ. τη χρέωση ενός αντικειμένου που ίσως αγοράσαμε για εκείνα ή που ίσως τους έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον, έτσι ώστε να είναι σίγουρα ότι τους λέμε την αλήθεια. Αλλιώς κινδυνεύουμε, κάθε φορά που το παιδί θέλει κάτι, να βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα μικρό απαιτητικό πλάσμα, που θα μας υποδεικνύει μάλιστα να χρησιμοποιήσουμε την πιστωτική μας κάρτα.

4. Τα δικά τους λεφτά

Μια καλή συνήθεια, εάν τα παιδιά έχουν συγκεντρώσει ένα «δικό» τους ποσό και επιθυμούν να το ξοδέψουν, είναι να τα πάρουμε μια βόλτα στα μαγαζιά για να εντοπίσουν πράγματα που ίσως θέλουν, κάνοντας όμως τη συμφωνία ότι «δε θα τα πάρουμε σήμερα, θα πάμε αύριο ή το Σάββατο». H διερευνητική βόλτα στην αγορά και η καταγραφή τιμών αποτελεί μια καλή τακτική, καθώς γυρίζοντας στο σπίτι μπορούμε να συζητήσουμε με τα παιδιά ποιο απ’ όλα τα πράγματα που είδαν θέλουν τελικώς να αποκτήσουν, καθώς και να τους εξηγήσουμε ότι ίσως θέλουν να αγοράσουν αντί για ένα περισσότερα παιχνίδια, βιβλία ή ρούχα, μαθαίνοντάς τους έτσι να κάνουν «συνδυασμούς» αλλά και να προϋπολογίζουν τις δαπάνες τους.

Να είστε σίγουροι ότι θα καταγράψουν τη «συγκλονιστική» εμπειρία τού να βρουν το ίδιο αντικείμενο σε διαφορετικές τιμές σε διαφορετικά καταστήματα κι έτσι μπορούν να γίνουν πιο έξυπνοι καταναλωτές.

5. Παιχνίδια

Επιτραπέζια παιχνίδια, τα οποία κινούνται γύρω από τη βασική ιδέα της χρήσης ή της διαχείρισης του χρήματος, μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να κατανοήσουν το θέμα. Και τα μικρότερα παιδιά, όμως, που δεν μπορούν ακόμη να παίξουν επιτραπέζια, μπορούν να παίξουν παιχνίδια χρήματος μαζί σας, αγοράζοντας και πουλώντας από ή στους γονείς αντικείμενα του σπιτιού.

Ένα παιχνίδι που τα παιδιά αγαπούν είναι η αγορά συστατικών μέσα από το ψυγείο ή το ντουλάπι του σπιτιού για να φτιάξετε μαζί ένα αγαπημένο τους φαγητό ή γλυκό. Αίφνης, αν η μαμά πρόκειται να φτιάξει ένα κέικ, μπορεί να συγκεντρώσει στο τραπέζι τα υλικά, να ανακοινώσει στο παιδί τις τιμές και κατόπιν να παίξει μαζί του ένα παιχνίδι «υπολογισμού του κόστους» του γλυκού. Ένα δεύτερο βήμα είναι να συγκρίνει κανείς το κόστος του σπιτικού γλυκού μ’ εκείνο ενός ανάλογου κέικ που αγοράζει από τον φούρνο.

6. Τα ρέστα

Απαραίτητο για τα μικρότερα παιδιά είναι να μάθουν να παίρνουν ή να ζητούν ρέστα. Ακόμη ίσως πιο απαραίτητο για τα μεγαλύτερα παιδιά είναι να μάθουν να επιστρέφουν ρέστα, στην περίπτωση που οι γονείς τούς έδωσαν χρήματα για να κάνουν μία συγκεκριμένη αγορά. Βεβαίως, για να μάθει το παιδί ότι πρέπει να επιστρέφει ρέστα στον γονιό, θα πρέπει πρώτα να μάθει να τα ζητάει από τον έμπορο. Πολλά παιδάκια ντρέπονται να τα ζητήσουν και για τον λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικό να τα βοηθήσετε να κατανοήσουν ότι τα ρέστα είναι κάτι που δικαιούνται —όπως και πολλά άλλα πράγματα στη ζωή— καθώς και ότι οι συναλλαγές πρέπει να γίνονται βάσει κανόνων. Αν ο κανόνας λέει ότι πρέπει να περιμένουμε ρέστα, όταν μας οφείλονται, η «ντροπή» δεν είναι δική μας!

7. Πορτοφολάκι

Η αγορά ενός πορτοφολιού, ακόμη και για ένα πολύ μικρό παιδί, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με τη δέουσα σοβαρότητα. Το πορτοφόλι θα λειτουργήσει για τα παιδιά και σαν παιχνίδι αλλά και πρακτικά και συμβολικά. Θα τους τονίσει το γεγονός ότι το χρήμα είναι πολύτιμο, άρα το φροντίζουμε (το βάζουμε σε μια ειδική θήκη), το τακτοποιούμε και, αφού μάθουμε να το μετράμε, προσπαθούμε να θυμόμαστε πόσα χρήματα έχουμε μαζί μας, για να αποφασίζουμε κάθε φορά ποιες αγορές θα κάνουμε.

8. Χαρτζιλίκι και... πολυτέλειες

Ένα σημαντικό «μάθημα» για το παιδί είναι να καταλάβει τη διαφορά του «χαρτζιλικιού» (του καθημερινού «εισοδήματος») από το «έξτρα», που του δίνεται σαν δώρο από κάποιον συγγενή ή ακόμη και από τον γονιό ως —σπάνια— επιβράβευση. Δεν είναι κακό να αγοράζει το παιδί κάποια πολυτελή αντικείμενα ή ακριβά παιχνίδια, αρκεί να έχει αντιληφθεί την έννοια της επιλογής και της προτίμησης, ότι το γεγονός είναι έκτακτο κ.ο.κ.

9. Δάνεια

Οι γονείς θα πρέπει επίσης να εξηγήσουν στα παιδιά την έννοια του δανεισμού, με την έννοια της παροχής προσωρινής βοήθειας προς τον συμμαθητή, τον φίλο, το αδελφάκι. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα, καθώς το παιδί θα πρέπει να μάθει να κρίνει ανθρώπους και καταστάσεις μέσα από τέτοιες διαδικασίες και οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας μπορεί να είναι τραυματικές.

10. Έλεγχος

Παρακολουθείτε με λεπτότητα το «πορτοφόλι» του παιδιού, για να είστε σίγουροι ότι δεν πέφτει θύμα των «κακών» του σχολείου ή ότι δε δαπανά χρήματα σε αγορές που δεν εγκρίνετε. Στο θέμα αυτό (των μη θεμιτών αγορών) οι γονείς, ύστερα από σχετικό διάλογο, δικαιούνται να ασκούν «βέτο», καθώς οι απαγορεύσεις και οι περιορισμοί είναι μέρος της ζωής.

Καταναλωτική Αγωγή

ΠΗΓΗ: Η Καθημερινή (23.12.2001) / Δήμητρα Κατραμάδου