Εφηβεία: οδηγίες για μια δύσκολη ηλικία

Από την Ελληνική Παιδιατρική Εταιρεία

Η εφηβεία είναι μια δύσκολη ηλικία, γεμάτη αλλαγές. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται ορισμένα από τα ιδιαίτερα ζητήματα που απασχολούν τους εφήβους, αλλά και τους γονείς τους, κατά την περίοδο αυτή.

Εφηβεία και αλλαγές

1 Η έναρξη της εφηβείας σηματοδοτείται από αλλαγές στο σώμα και την εμφάνιση των παιδιών (εμφάνιση στήθους και περιόδου για τα κορίτσια, τριχοφυΐα, αύξηση του ύψους, βάθεμα της φωνής για τα αγόρια κλπ.), οι οποίες τα προβληματίζουν πολύ. Αρχίζουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους συνομηλίκους και να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές. Βάσει αυτής της σύγκρισης αυτοπροσδιορίζονται.

* Μιλήστε τους για τις αλλαγές που θα πρέπει να περιμένουν πριν από την έναρξη της εφηβείας (πριν τα 8-9 χρόνια για τα κορίτσια και τα 10-12 για τα αγόρια) και προετοιμάστε τα.

* Εξηγήστε τους ότι δε μεγαλώνουν όλα τα παιδιά με τους ίδιους ρυθμούς και ότι είναι φυσιολογικό να διαφέρουν μεταξύ τους.

* Προετοιμάστε το κορίτσι για την έναρξη της περιόδου και το αγόρι για το ζήτημα των ονειρώξεων, ώστε να μην τρομοκρατηθούν και θεωρήσουν ότι αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα υγείας.

2 Αλλαγές παρατηρούνται και στη συμπεριφορά. Κυκλοθυμία, έντονα συναισθήματα, ανασφάλεια για την εμφάνισή τους και ισχυρή ευαισθητοποίηση για τα γύρω τους ζητήματα, καθώς και για τα παγκόσμια γεγονότα, ταράζουν τους εφήβους και αναστατώνουν την ψυχολογία τους. Για πρώτη φορά αρχίζουν να αμφισβητούν τους γονείς τους και να επιζητούν περισσότερο την επαφή με τους συνομηλίκους.

* Δείξτε τους ότι καταλαβαίνετε τις ανησυχίες τους, σεβαστείτε τις σκέψεις και τις ιδέες τους και δεχτείτε την αυξημένη πλέον ανάγκη τους για προσωπικό χώρο.

* Αντιληφθείτε ότι έχουν μπει στον δύσκολο δρόμο της ενηλικίωσης και θυμηθείτε πόσο δύσκολα ήταν τα πράγματα και για εσάς όταν βρισκόσασταν στην ηλικία τους.

Ο ψυχικός κόσμος των εφήβων

3 Η εφηβεία είναι μια ψυχολογικά ταραγμένη περίοδος. Καθώς τα παιδιά οδεύουν προς την ενηλικίωση και πασχίζουν να αποκτήσουν και να εδραιώσουν την ανεξαρτησία τους, περνούν μέσα από διάφορες φάσεις που επηρεάζουν τον ψυχισμό τους. Μεγαλώνοντας, αυξάνεται και η πίεση που δέχονται από τους γονείς, τους φίλους, την κοινωνία κι αυτό αποτελεί για μερικά τεράστια δυσκολία.

* Δείξτε την αγάπη και τη συμπαράστασή σας.

* Κοινωνήστε τους τις αξίες σας και θέστε τους όρια και απαιτήσεις, επιτρέποντάς τους όμως να διατηρήσουν την ελευθερία τους.

* Καλλιεργήστε τον διάλογο και δημιουργήστε μαζί τους μια σχέση όπου θα κυριαρχούν η ειλικρίνεια, η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός.

* Αναθέστε τους καθήκοντα και παραχωρήστε τους ελευθερίες και προνόμια όσο θα μεγαλώνουν.

* Δώστε ιδιαίτερη σημασία σε προειδοποιητικά σημάδια, όπως είναι τα έντονα προβλήματα συγκέντρωσης, η απότομη πρόσληψη ή απώλεια βάρους, η μελαγχολία, η έλλειψη ενδιαφέροντος για οτιδήποτε, οι αϋπνίες, η χαμηλή αυτοεκτίμηση ή η παραβατική συμπεριφορά, που ενδέχεται να μαρτυρούν την ύπαρξη κάποιου βαθύτερου προβλήματος. Σε μια τέτοια περίπτωση ρωτήστε το παιδί σας τι το απασχολεί και μη διστάσετε να ζητήσετε τη βοήθεια κάποιου ειδικού.

4 Το ζήτημα της αυτοκτονίας βασανίζει πολλούς εφήβους και τους γονείς τους. Τις περισσότερες φορές η απόφαση του εφήβου να δώσει τέλος στη ζωή του οφείλεται σε κάποια ψυχική διαταραχή, όπως μανιοκατάθλιψη ή κατάθλιψη, που μπορεί να αντιμετωπιστεί με ιατρική βοήθεια εάν γίνει γρήγορα αντιληπτή. Υπάρχουν σημάδια που δείχνουν ότι ένας έφηβος ίσως αποπειραθεί να αυτοκτονήσει, όπως έντονες αλλαγές στην εμφάνιση (ατημέλητα ρούχα), τις συνήθειες ή τη συμπεριφορά του, βίαιες αντιδράσεις, κατάχρηση ουσιών, αίσθηση ματαιότητας και αδυναμίας να αντιμετωπίσει τη ζωή, παράπονα για σωματικές ενοχλήσεις ή οργή όταν δέχεται επιδοκιμαστικά σχόλια. Ένας έφηβος που μιλάει διαρκώς για τον θάνατο, επιδεικνύει έντονα αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, εκφράζεται για τον εαυτό του χαρακτηρίζοντάς τον κακό, ένοχο ή άχρηστο, κλείνει τις εκκρεμότητές του (π.χ. χαρίζοντας τα πράγματά του) ή χρησιμοποιεί εκφράσεις όπως «θα φύγω», «τίποτα δεν έχει πια σημασία», «δεν μπορεί να γίνει τίποτα» και άλλα συναφή, ίσως έχει ήδη αποφασίσει να αυτοκτονήσει.

* Έχετε πάντα τον νου σας για τέτοιου είδους ενδείξεις και μη διστάσετε να μιλήσετε με το παιδί σχετικά με τις ανησυχίες σας ή να το παραπέμψετε σε κάποιον ειδικό.

* Μην αγνοείτε τα προειδοποιητικά σημάδια και μη θεωρείτε τη συμπεριφορά του παιδιάστικη. Στο 80% των περιπτώσεων αυτοκτονίας υπήρχε κάποιου είδους προειδοποίηση που όμως δε λήφθηκε σοβαρά υπόψη.

Προβλήματα υγείας στην εφηβεία

5 Κατά την έναρξη, το μέσον και το τέλος της εφηβείας θα πρέπει να διενεργείται πλήρης ιατρικός έλεγχος των εφήβων, για να διαπιστωθεί η υγιής και φυσιολογική ανάπτυξή τους και να αποκλεισθούν τυχόν προβλήματα. Θα πρέπει να ολοκληρωθεί η σειρά των αναγκαίων εμβολιασμών και να τους δοθούν συμβουλές που αφορούν την υγεία, την υγιεινή και την ασφάλειά τους. Ζητήματα που αφορούν την υγιή σεξουαλική δραστηριότητα, τη χρήση και κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών, το κάπνισμα, την ασφαλή οδήγηση και τις μαθησιακές δυσκολίες εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων του γιατρού σας και θα πρέπει να συζητηθούν με το παιδί διεξοδικά.

6 Ένα από τα συνηθισμένα προβλήματα της εφηβείας είναι οι διατροφικές διαταραχές, όπως η ανορεξία ή η βουλιμία. Τέτοια φαινόμενα χαρακτηρίζονται από κακή σχέση με το φαγητό, αλλά και διαταραγμένη εικόνα των εφήβων για τον εαυτό και την εμφάνισή τους. Τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διατροφή οφείλονται σε ψυχολογικούς αλλά και κοινωνικούς παράγοντες, με κυριότερο τα πρότυπα της σημερινής κοινωνίας που θέλουν τους ανθρώπους πολύ αδύνατους.

* Θα πρέπει να δείχνετε προσοχή σε ενδείξεις όπως είναι η μεγάλη και απότομη απώλεια βάρους, η έντονη ενασχόληση με το φαγητό και η επιθυμία για συνεχή δίαιτα, η ακανόνιστη περίοδος στα κορίτσια, τα θαμπά μαλλιά και νύχια, η χρήση καθαρτικών και διουρητικών ή, ακόμη, και η ιδιαίτερα παρορμητική συμπεριφορά με έντονα ξεσπάσματα.

* Συζητήστε με τα παιδιά σχετικά με την εικόνα που έχουν τα ίδια για τον εαυτό τους και προσπαθήστε να τους περάσετε μια υγιή αντίληψη για την εμφάνιση και το βάρος τους. Εσείς αποτελείτε το πρότυπό τους, γι’ αυτό και θα πρέπει εσείς πρώτοι απ’ όλους να επιδεικνύετε μια σωστή συμπεριφορά απέναντι στα θέματα αυτά.

* Δώστε έμφαση στην υγεία και όχι στην εμφάνιση. Μάθετε στα παιδιά ότι είναι αποδεκτό και σωστό να τρώνε όταν πεινάνε και εισάγετε την άσκηση στο καθημερινό πρόγραμμα της οικογένειας.

7 Η ακμή αποτελεί ένα πρόβλημα που βασανίζει πολλούς εφήβους, κορίτσια και αγόρια. Οφείλεται σε βακτήρια και επηρεάζεται από το άγχος, τις ορμονικές αλλαγές και τον κύκλο της περιόδου, ενώ ενδέχεται να οφείλεται και σε κληρονομικούς παράγοντες. Ευτυχώς, υπάρχουν πολλές μέθοδοι αντιμετώπισής της.

* Εάν το παιδί σας έχει ακμή, συμβουλευτείτε έναν δερματολόγο.

8 Η εμφάνιση της περιόδου στα κορίτσια σηματοδοτεί την έναρξη μιας σειράς συμπτωμάτων που ενδέχεται να ποικίλουν σε σοβαρότητα, αλλά μπορεί να τους προκαλέσουν ενοχλήσεις: κράμπες και πόνοι στην κοιλιά, ιδιαίτερα έντονη ροή, ακανόνιστος κύκλος, δυσμηνόρροια κ.ά.

* Σε περίπτωση που η κόρη σας υποφέρει από ιδιαίτερα έντονα συμπτώματα ή που αντιμετωπίζει προβλήματα με την κοινωνική της ζωή εξαιτίας αυτών, συμβουλευτείτε τον γυναικολόγο σας, ο οποίος θα αποκλείσει τυχόν παθολογικά αίτια και θα της χορηγήσει την κατάλληλη ορμονική θεραπεία.

Σχολείο και ελεύθερος χρόνος

9 Η άθληση είναι σημαντική και τα οφέλη της γνωστά σε όλους. Ωστόσο, στην εφηβεία ενδέχεται να παρατηρηθεί το φαινόμενο της υπερβολικής άθλησης. Ειδικά οι έφηβοι που ασχολούνται με τον πρωταθλητισμό μπορεί να ξεπεράσουν τα όρια της υγιούς άθλησης, κάτι που μπορεί να τους κάνει να χάσουν τη χαρά της γυμναστικής, αλλά και να τους δημιουργήσει προβλήματα υγείας, καθώς καταπονούν το σώμα τους σε μεγάλο βαθμό, ενώ συχνά συνοδεύουν την υπερβολική άθληση με μείωση της πρόσληψης θερμίδων.

* Προσπαθήστε να περάσετε στα παιδιά ένα υγιές πρότυπο διατροφής, άσκησης και τρόπου ζωής.

* Μην ασκείτε κριτική στο βάρος και την εμφάνιση των άλλων και μην ανάγετε εσείς οι ίδιοι τις ανασφάλειες που έχετε για την εμφάνισή σας σε μείζον θέμα.

* Σε περίπτωση που αντιληφθείτε ότι το παιδί σας παίρνει αναβολικά για να βελτιώσει τις αθλητικές του επιδόσεις, εξηγήστε του τις καταστροφικές συνέπειες στην υγεία του και μιλήστε με τον γιατρό σας σχετικά με πιθανούς τρόπους βοήθειάς του.

1

0 Βοηθήστε τα παιδιά στις ακαδημαϊκές τους υποχρεώσεις. Προσφέρετέ τους τον κατάλληλο χώρο, για να κάνουν τις σχολικές τους εργασίες χωρίς ενοχλήσεις και περισπασμούς (τηλεόραση, τηλέφωνο, υπολογιστής). Εάν χρειάζεται να χρησιμοποιούν τον υπολογιστή για τις σχολικές τους υποχρεώσεις, ελέγξτε τους ιστότοπους που επισκέπτονται και προμηθευτείτε ένα κατάλληλο λογισμικό επιτήρησης και απαγόρευσης διέλευσης σε ανεπιθύμητες σελίδες.

* Τονίστε τη σημασία του σχολείου και των εργασιών του και επιμείνετε στην τήρηση του προγράμματος που έχετε ορίσει. Διδάξτε τους πώς να οργανώνουν τον χρόνο τους.

* Έχετε επαφή με το σχολείο και προσπαθήστε να είστε ενήμεροι για τις επιδόσεις τους. Τονίστε ότι σημασία για εσάς έχουν τα ίδια και όχι οι καλοί βαθμοί, αλλά ότι αυτοί μπορούν να αποτελέσουν εφόδιο για το μέλλον τους.

Σχέση με το άλλο φύλο

1

1 Η εφηβεία είναι η περίοδος κατά την οποία τα παιδιά αρχίζουν να δείχνουν ενδιαφέρον για το αντίθετο φύλο και να βγαίνουν ραντεβού. Ως γονείς δεν είναι κάτι που μπορείτε να το αποτρέψετε. Μπορείτε, όμως, να ορίσετε σαφείς κανόνες σχετικά με τα ωράρια και τις συνήθειες του παιδιού σας.

* Εξηγήστε του ότι δε χρειάζεται να κάνει ό,τι και οι φίλοι του αν δεν το επιθυμεί και διδάξτε του τον σεβασμό προς τον εαυτό του αλλά και προς τον εκάστοτε μελλοντικό σύντροφό του.

1

2 Μέσα από την επαφή του με το άλλο φύλο το έφηβο παιδί σας θα αρχίσει να δείχνει επίσης ενδιαφέρον για το σεξ.

* Εξηγήστε του ότι το σεξ δεν είναι κάτι κακό, αλλά και ότι δε θα πρέπει να το κάνει εάν δε νιώθει έτοιμο γι’ αυτό.

* Εξηγήστε του ότι δεν πρέπει να πέσει θύμα συναισθηματικού εκβιασμού («αν με αγαπούσες, θα το έκανες») και ότι κανείς δεν μπορεί να το εξαναγκάσει.

* Μιλήστε μαζί του για τους κινδύνους που συνδέονται με το σεξ, όπως μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή οι σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες, και αναφέρετέ του τους τρόπους αντισύλληψης και τη σημασία τους.

Έφηβοι και καταχρήσεις

1

3 Στην εφηβεία ξεκινούν πολλές «κακές συνήθειες» όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση ναρκωτικών ουσιών.

* Μιλήστε στα παιδιά για τις βλαβερές συνέπειες που έχουν οι συνήθειες αυτές για την υγεία και την εμφάνισή τους και συζητήστε μαζί τους σχετικά με τους λόγους που οδηγούν σε αυτές.

* Μάθετέ τα να λένε όχι και να μην παρασύρονται από άλλους.

* Εξηγήστε τους για ποιο λόγο δεν πρέπει να οδηγούν όταν έχουν πιει ή να δέχονται να μπουν σε αυτοκίνητα με οδηγούς που έχουν πιει ή έχουν κάνει χρήση ουσιών.

* Τονώστε την αυτοπεποίθησή τους, ώστε να μη στρέφονται σε ουσίες για να καλύψουν τις ανασφάλειές τους.

* Όπως πάντα, να θυμάστε ότι εσείς αποτελείτε το πρότυπό τους, ότι είναι σημαντικό να ξέρουν ότι ακολουθείτε έναν υγιή τρόπο ζωής και ότι, όπως κι εσείς, μπορούν κι αυτά να είναι χαρούμενα χωρίς να χρειάζονται ουσίες που θα τους φτιάξουν τη διάθεση.

ΔιαπαιδαγώγησηΔιατροφήΣεξουαλική Αγωγή

ΠΗΓΗ: e-child.gr