Για καλύτερη επικοινωνία με το μικρό παιδί

Του Στέλιου Παπαβέντση

Παιδίατρος, pediatros-thes.gr

Οι παρακάτω κανόνες, εάν εφαρμοστούν με συνέπεια και δημιουργικά στην καθημερινή επικοινωνία με το παιδί προσχολικής ηλικίας, έχουν πολύ θετική επίδραση στη γλωσσική ανάπτυξή του. Η ανάπτυξη σωστού λόγου είναι από τις σημαντικότερες παραμέτρους που καθορίζουν τη μελλοντική επιτυχία του παιδιού στο σχολείο και ίσως αργότερα στην κοινωνία.

1. Αργή, απλή και τονισμένη ομιλία στο επίπεδο του παιδιού

Όταν μιλάμε σε ένα νήπιο, προφέρουμε τις λέξεις αργά και καθαρά. Προσπαθούμε να τονίζουμε το ίδιο όλες τις συλλαβές, ώστε να μην ακούει το παιδί μέρος μόνο της λέξης. Πάντα προσπαθούμε να το κοιτάμε στα μάτια. Είναι σημαντικό να βεβαιωθούμε πως και εκείνο μας βλέπει την ώρα που μιλάμε και παρατηρεί τα χείλη μας, τις εκφράσεις μας.

Οι προτάσεις μας καλό είναι να έχουν μια λέξη παραπάνω από τις προτάσεις που μπορεί να φτιάξει το παιδί. Εάν το 18 μηνών μικρό προφέρει μερικές απλές λέξεις, προσπαθούμε να του μιλάμε με απλές προτάσεις που έχουν δύο λέξεις, όπως «έλα εδώ». Το φυσιολογικό παιδί στα 3 του χρόνια χρησιμοποιεί καλά προτάσεις με τρεις λέξεις —συνήθως υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο. Εμπλουτίστε την κουβέντα, βάζοντας επίθετα ή αντωνυμίες και φτιάχνοντας προτάσεις με τέσσερις λέξεις.

2. Δείξτε ενδιαφέρον και ενθουσιασμό

Το μη λεκτικό περίβλημα της ομιλίας μας έχει σημασία. Στα μικρά παιδιά αυθόρμητα μιλάμε πιο ζωντανά, με μια δραματοποίηση στη χροιά της φωνής, με χρωματικές αντιθέσεις και έμφαση στον τονισμό.

3. Κατανοήστε την προσοχή που μπορεί να δώσει ένα παιδί σε κάθε ηλικία

Συχνά εκνευριζόμαστε με τις απότομες μεταπτώσεις του ενδιαφέροντος που δείχνει το παιδί. Πριν ακόμη πιάσει κάτι, σπεύδει να ασχοληθεί με κάτι άλλο. Είναι καλό να συνειδητοποιήσουμε πόσο διαφορετικό εύρος προσοχής έχουν τα μικρά παιδιά:

Τα βρέφη εστιάζουν σε κάτι στιγμιαία κατά τους πρώτους έξι μήνες, για μερικά δευτερόλεπτα τους επόμενους έξι. Αποσπώνται απ’ ό,τι κάνουν πολύ εύκολα αν υπάρχουν πολλά ερεθίσματα στο περιβάλλον τους.

Αργότερα, η προσοχή των μικρών παιδιών είναι άκαμπτη σε εκείνο που κάνουν κάθε στιγμή. Δυσκολεύονται να αφοσιωθούν σε κάτι για παραπάνω από μερικά λεπτά, μπορούν συνήθως να παρακολουθήσουν ένα πράγμα τη φορά και αλλάζουν ενδιαφέρον πολύ γρήγορα (για τα δικά μας κριτήρια).

Μόνο μετά τον τέταρτο χρόνο της ζωής αποκτούν συνήθως την ικανότητα να εστιάζουν σε ένα παιχνίδι για παραπάνω από μερικά λεπτά και να παρακολουθούν δύο ή περισσότερα πράγματα ταυτόχρονα.

4. Ακολουθήστε την κατεύθυνση της προσοχής του παιδιού

Το μικρό παιδί ασχολείται κυρίως με το τώρα και δε θα σας ακούσει ιδιαίτερα αν του μιλάτε για ό,τι έγινε χθες ή όσα θα γίνουν αύριο. Αν εστιάζει την προσοχή του σε ένα παιχνίδι, π.χ. ένα αυτοκινητάκι, ακολουθήστε το και μιλήστε γι’ αυτό, τι ήχο κάνει, αν έχει πόρτα κλπ. Αφήστε σ’ αυτό την πρωτοβουλία. Όταν θέλετε να τραβήξετε την προσοχή του σε κάτι, κατεβείτε στο επίπεδό του, βεβαιωθείτε ότι σας κοιτάει, πείτε το όνομά του και έπειτα αυτό που θέλετε. Προσπαθήστε να δείτε τον κόσμο από τη δική του οπτική γωνία, με τα δικά του μάτια. Παρατηρήστε το για λίγο και φανταστείτε τι βλέπει, τι σκέφτεται, πώς το εκφράζει.

Σε γενικές γραμμές κάντε ένα βήμα πίσω: μην προτρέχετε να επιβάλλετε τη βούλησή σας και τον κόσμο σας. Μπείτε στον δικό του κόσμο, αφήστε το να πάρει πρωτοβουλία και απλώς εμπλουτίστε με τον λόγο σας τη διαδρομή. Τα μικρά παιδιά μαθαίνουν εύκολα ό,τι ανακαλύπτουν μόνα τους και δύσκολα ό,τι τους επιβάλλουμε.

5. Δώστε χρόνο και ευκαιρία στο παιδί να σκεφτεί και να αποκριθεί

Κάντε ένα ενδιαφέρον πείραμα: μαγνητοφωνήστε για δέκα λεπτά την επικοινωνία σας με το παιδί. Αν, ακούγοντας την κασέτα, διαπιστώσετε ότι μιλάτε μόνο εσείς και εκείνο έχει αρθρώσει από καθόλου έως μερικές μόνο λέξεις, ίσως χρειάζεται να ξανασκεφτείτε τον τρόπο που επικοινωνείτε μαζί του. Πολλοί γονείς δίνουν συνεχώς μια σειρά από παροτρύνσεις, προσταγές και ερωτήσεις, χωρίς να σταματούν για να του δώσουν χρόνο να σκεφτεί και να αρθρώσει μια απάντηση. Άλλοι πάλι προτρέχουν να εκστομίσουν τη σωστή λέξη, να προσφέρουν έτοιμες απαντήσεις, με αποτέλεσμα το παιδί να μη νιώθει καν την ανάγκη να μιλήσει.

Ανάλογα με το στάδιο ωρίμανσης, τα μικρά παιδιά χρειάζονται περισσότερο χρόνο από εσάς για να μιλήσουν. Σεβαστείτε αυτήν τους την ανάγκη, δείξτε ότι προσέχετε υπομονετικά όσο περιμένετε την απάντηση, συνεχίζοντας να τα κοιτάτε με ενδιαφέρον.

6. Δώστε έμφαση στην επανάληψη

Το νήπιο έχει ανάγκη να ακούσει το ίδιο πράγμα πολλές φορές. Έχει σημασία να ακούσει πάλι και πάλι την ίδια λέξη, σε διαφορετική στιγμή και πλαίσιο, για να την αφομοιώσει.

7. Σχολιάστε και περιγράψτε ό,τι κάνει και κάνετε τώρα

Περιγράψτε τι κάνει και τι κάνετε κάθε στιγμή. Τα μικρά ζουν μόνο στο τώρα. Αν μαγειρεύετε, μιλήστε του για τα υλικά που χρησιμοποιείτε. Αν είστε στον δρόμο, προσέξτε πού κοιτάει και περιγράψτε την εικόνα. Αν παίζει με ένα κουκλόσπιτο και ανεβάζει το κουκλάκι από τη σκάλα, διανθίστε τη σκηνή με ανάλογο «λεκτικό» περίβλημα. Η τεχνική αυτή θυμίζει κάπως την αναμετάδοση ενός ποδοσφαιρικού αγώνα. Κάθε στιγμή, κάθε δραστηριότητα ρουτίνας, όσο φαινομενικά βαρετή κι αν είναι, μπορεί να γίνει ευκαιρία για λεκτικά ερεθίσματα και γλωσσική πρόοδο του παιδιού.

8. Επεκτείνετε αυτό που λέει κάθε φορά

Συμπληρώστε και εμπλουτίστε καθετί που λέει. Αν σας ζητάει να το πάτε βόλτα λέγοντας «άτα», απαντήστε του: «Θέλεις να πας βόλτα;». Το 18μηνο μικρό βρήκε μια πλαστική φράουλα στο πάτωμα. Πηγαίνει προς το ντουλάπι και φωνάζει «φαγητά», δείχνοντας. Καταλαβαίνετε πως θέλει να βάλει τη φράουλα στο καλαθάκι με τα άλλα πλαστικά τρόφιμα που βρίσκεται μέσα στο ντουλάπι. Πείτε του: «Βέβαια, να βάλουμε τη φράουλα στο καλαθάκι με τα άλλα φαγητά! Έχεις δίκιο. Να και μια μπανάνα. Να βάλουμε κι αυτή μέσα».

9. Αφήστε κενό στην πρότασή σας για να το συμπληρώσει

«Αυτό είναι ένα...», «Κοίτα, μια...», «Δώσε μου το...». Αφήστε κάτι να λείπει, μια λέξη να εννοείται και δώστε χρόνο στο παιδί να τη βρει. Κοιτάξτε το στα μάτια εύθυμα περιμένοντας, κεντρίστε το να αποκριθεί. Αν δείτε στο πρόσωπό του να αναπτύσσεται ντροπή, θυμός ή άγχος, πείτε του τη λέξη απλά, χωρίς να εστιάσετε στη σιωπή του. Χρησιμοποιήστε αν χρειάζεται χειρονομίες, εκφράσεις, δείξτε εκείνο που θέλετε να σας ονοματίσει. Προσοχή, να καταφεύγετε σ’ αυτή την τεχνική με μέτρο. Αν δοθεί η εντύπωση του καταναγκασμού, το παιδί θα αποσυρθεί, θα διακόψει την επικοινωνία.

10. Μάθετέ του να περιμένει τη σειρά του

Ένα σημαντικό στοιχείο μιας συζήτησης είναι να ξέρει κανείς πότε να μιλήσει, να περιμένει τη σειρά του. Οι γονείς μπορούν να διδάξουν αυτήν τη δεξιότητα με το προσωπικό τους παράδειγμα, όταν ακούν υπομονετικά για όση ώρα χρειάζεται την απάντηση του νηπίου, και με τον έπαινο, όταν το μικρό αποκρίνεται σωστά.

11. Εμπλουτίστε καθημερινές πράξεις ρουτίνας με λόγο

Καθετί που κάνετε μέσα στην ημέρα μαζί με το παιδί είναι ευκαιρία για μάθηση και συνομιλία. Καθημερινές δουλειές, όπως το μαγείρεμα, το πλύσιμο, το σιδέρωμα, το σούπερ μάρκετ, μπορούν να γίνουν πιο ενδιαφέρουσες, λιγότερο βαρετές και για σας και για το παιδί, προσφέροντας ταυτόχρονα τροφή για την ανάπτυξή του. Το κλειδί είναι να βάζετε το μικρό ενεργά μέσα σε ό,τι κάνετε, να μην απομονώνετε τον δικό σας «μεγάλο» κόσμο μακριά από τον δικό του «μικρό» κόσμο.

12. Βάλτε το νήπιο να συμμετάσχει σε ό,τι κάνετε

Το νήπιο μαθαίνει κάθε στιγμή και ευκαιριακά. Οποιοδήποτε γεγονός της ημέρας μπορεί να γίνει ευκαιρία για σωστή κουβέντα και μάθηση. Στο σούπερ μάρκετ δώστε του πράγματα να κάνει, αφήστε το να συμμετάσχει. Ονομάστε τα αντικείμενα που βλέπετε. Στην πραγματικότητα, το μυστικό για να μπορέσετε να κάνετε οτιδήποτε είναι να βάλετε το μικρό να συμμετέχει σε αυτό! Διαφορετικά θα βρεθείτε διαρκώς αντιμέτωποι με τον αρνητισμό, την γκρίνια και την αταξία του.

13. Παίξτε με τους ήχους, τους φθόγγους, τις λέξεις

Δείξτε του ότι είναι ελεύθερο να πειραματιστεί με τη γλώσσα, να τη γνωρίσει μέσα από λάθη. Παροτρύνετέ το να αυτοσχεδιάσει, να φτιάξει ένα στιχάκι ή τραγουδάκι από μια συλλαβή. Έτσι του τονίζετε τον αυθορμητισμό, την αυτοπεποίθηση, του δίνετε εφόδια να ανακαλύψει μόνο του πτυχές του κόσμου —και της γλώσσας. Μη φοβάστε να ακουστείτε «ανόητοι», να κάνετε γελοίους ήχους ή να πείτε αδόκιμες λέξεις και φράσεις.

14. Όχι στον καταιγισμό ερωτήσεων

Τα νήπια, ιδιαίτερα κάτω των τριών χρόνων, είναι μπερδεμένα. Μόλις ξεκίνησαν να γνωρίζουν τον κόσμο, μα πολλά πράγματα είναι ακόμα πρωτόφαντα, συνιστούν γρίφο. Μπερδεύονται να οριοθετήσουν τον ίδιο τους τον εαυτό. Επιπλέον δυσκολεύονται ακόμη να εκφραστούν με τις λέξεις. Αν φανταστείτε για λίγο τον ψυχισμό τους, θα καταλάβετε γιατί το να τα ρωτάμε συνέχεια δεν είναι και τόσο καλή ιδέα. Όσο περισσότερες ερωτήσεις τους απευθύνουμε τόσο πιο έντονα θα εναντιωθούν, θα βρεθούν σε σύγχυση, θα κόψουν τις γέφυρες της επικοινωνίας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα αν οι ερωτήσεις είναι κυρίαρχες στον λόγο μας, τους προσφέρουν επιλογές που δεν ξέρουν να χειριστούν, προέρχονται από πολλά άτομα ταυτόχρονα ή από άτομα λιγότερο οικεία. Οι πολλές ερωτήσεις είναι ένας σίγουρος τρόπος να οδηγήσουμε σε πρώιμο τέλος τη συνομιλία μας με ένα νήπιο.

Μόνο αργότερα, συνήθως στα 3–5 χρόνια, όταν αρχίσει να κάνει από μόνο του ερωτήσεις (τα ατέλειωτα γιατί και πώς), μπορούμε να ενσωματώσουμε στον λόγο μας ερωτήσεις —και πάλι με τρόπο φυσιολογικό, μη απαιτητικό, όπως μιλάμε με έναν ενήλικο και όχι εν είδη καταιγισμού.

15. Προτιμήστε τις ανοιχτές από τις κλειστές ερωτήσεις

«Τι είναι αυτό;», «Τι θέλεις;», «Τι χρώμα είναι το μπλουζάκι;», «Πόσο χρονών είσαι;» «Αγαπάς τον παππού σου;», «Θέλεις να παίξουμε;», «Είναι καλό;», «Σ’ αρέσει;»... Δεκάδες παρόμοιες κλειστές ερωτήσεις ταλαιπωρούν κάθε μέρα τα μικρά παιδιά κάτω των τριών χρονών. Δεν προσθέτουν τίποτα ενδιαφέρον για το παιδί, είναι καταναγκαστικές ή χιλιοειπωμένες, δέχονται μόνο μια μονολεκτική απάντηση, συνήθως «ναι» ή «όχι», προκαλούν αντίδραση και εναντίωση, κλείνουν αντί να ανοίγουν την κουβέντα μαζί τους.

Είναι πολύ προτιμότερο να μετατρέπετε τις ερωτήσεις σας σε ανοιχτές, οι οποίες παροτρύνουν το παιδί να σκεφτεί, να απαντήσει με πολλές λέξεις και να συνεχίσει την κουβέντα. Για παράδειγμα: «Ωραία, μπήκε ο πειρατής στο δωμάτιο. Τώρα πώς θα ανοίξει την πόρτα;» ή «Είναι επικίνδυνο να κατέβεις τη σκάλα μόνος σου. Γιατί; Ξέρεις;».

16. Ποτέ μην το κριτικάρετε αν πει κάτι λάθος

Ένα μικρό βλέπει με έξαψη τη μαμά του να βάζει το καρότσι του στο πορτ μπαγκάζ του αυτοκινήτου. «Άτα!», αναφωνεί. Μην του πείτε «Δεν είναι άτα αλλά βόλτα». Αυτό θα το αποθαρρύνει, θα του χαμηλώσει την αυτοπεποίθηση στις γλωσσικές του ικανότητες και θα το αποτρέψει από το να σας μιλάει ελεύθερα. Πείτε του μπράβο για την προσπάθεια και επαναλάβετε τη λέξη σωστά ειπωμένη. Αναγνωρίστε την αξία της απάντησής του, έστω και λανθασμένης, και παρακινήστε το, βοηθήστε το δίνοντάς του στοιχεία, ώστε να βρει τη σωστή απάντηση. Τα θετικά σχόλια είναι πολύ σημαντικά για να ανθίσει η ομιλία του.

17. Αποφύγετε το πατρονάρισμα και τον εκπαιδευτικό τόνο

Τα παιδιά ξέρουν να διαβάζουν τον εμφανώς διδακτικό, «στημένο» τόνο. Τα περισσότερα αντιδρούν με αρνητισμό και τελικά δε μαθαίνουν εκείνο που θέλετε. Επίσης μαθαίνουν καλύτερα όχι με τη δική σας καθοδήγηση αλλά όταν εξερευνούν μόνα τους τα πράγματα, με δικό τους κίνητρο. Όσα και να τους πείτε για τους δεινόσαυρους, δε θα μάθουν τίποτα αν δεν πιάσουν στα χέρια τους ένα πλαστικό δεινοσαυράκι από δικό τους ενδιαφέρον και δεν κάνουν τις ερωτήσεις που αυτά θέλουν. Μπορείτε να τα παροτρύνετε, να προσφέρετε λύσεις όταν ζητούν βοήθεια, αλλά όχι να τα καθοδηγήσετε. Τα νήπια διαισθάνονται τον εκπαιδευτικό τόνο ως τεχνητό, αφύσικο, έξω από τις άμεσες παραστάσεις που τα αφορούν και τελικά απωθούνται από αυτόν.

18. Μιλήστε για σκέψεις και συναισθήματα

Διερευνήστε και εκφράστε συναισθήματα δικά σας και του παιδιού. Μιλήστε με ειλικρίνεια για ιδέες και σκέψεις: Σίγουρα θα εκπλαγείτε από τις ώριμες απαντήσεις του. Είναι καλό να εξοικειώνεται με την ανθρώπινή μας υπόσταση, πέρα από το καθαρό γονεϊκό μας πρόσωπο.

19. Δώστε τροφή στη φαντασία

Τα παραμύθια προσφέρουν στο παιδί υλικό για να κεντρίσει τη φαντασία του. Όταν φτάσει στο στάδιο της μαγικής σκέψης, γύρω στα 2–4 χρόνια, μπείτε στη δική του λογική. Μη φοβάστε ότι θα ακουστείτε παράλογοι, ονειροπόλοι, μη πραγματιστές. Μιλήστε του για νεράιδες, για δράκους και για όλα εκείνα τα μοτίβα που βρίσκονται κρυμμένα σε όλα τα καλά παραμύθια, φανταστικά μα πολύ χρήσιμα για να κατανοήσουν την πραγματικότητα.

20. Χρησιμοποιήστε άφθονο παιχνίδι προσποίησης

Το κουκλοθέατρο —ή και το θέατρο σκιών— είναι ένας εκπληκτικός, έξυπνος τρόπος για να ανάψετε τη φαντασία του παιδιού, να εμπλουτίσετε το λεξιλόγιό του αλλά και να «αναπαραστήσετε» προβλήματα και καθημερινές καταστάσεις. Στην τελευταία περίπτωση, δημιουργώντας για παράδειγμα μια σκηνή με μια προστριβή ανάμεσα σε αδερφάκια, βοηθάτε να εκτονωθούν άσχημα συναισθήματα των παιδιών, βλέπετε βαθύτερα μέσα στην ψυχή τους και προσφέρετε έδαφος για ανακωχή.

21. Βιβλίο, αυτό το υπέροχο μέσο επικοινωνίας

Ένα από τα ιδιαίτερα πολύτιμα δώρα που μπορούμε να κάνουμε στο παιδί είναι να του εμφυσήσουμε αγάπη για τα βιβλία από πολύ νωρίς, πριν τα πρώτα του γενέθλια. Περιεργαζόμενοι ένα παιδικό βιβλιαράκι γεμάτο εικόνες μαζί με το παιδί, πετυχαίνουμε πάρα πολλά:

• Περνάμε όμορφες, χαλαρές στιγμές —ιδιαίτερα πριν τον ύπνο.
• Δημιουργούμε όμορφες συνήθειες που θα αντέξουν στο μέλλον.
• Χτίζουμε τη σχέση μας με το παιδί.
• Του δίνουμε άπειρα λεκτικά ερεθίσματα.
• Το προσκαλούμε να εκφράζει αυτά που σκέφτεται και αισθάνεται.
• Προάγουμε την κοινωνική και συναισθηματική του ανάπτυξη και αναπτύσσουμε τη φαντασία του.

22. Το παιδί μαθαίνει καλύτερα καινούργιες λέξεις όταν χρησιμοποιεί όλες τις αισθήσεις του

Όταν το παιδί προσπαθεί να εκφράσει κάτι ζωντανό, χειροπιαστό και παραστατικό, μαθαίνει πιο γρήγορα. Η λέξη «αγελάδα» θα του εντυπωθεί σιγά σιγά αν τη βλέπει στη ζωγραφιά ενός βιβλίου, κάπως πιο γρήγορα αν στο βιβλίο υπάρχει αληθινή εικόνα αγελάδας, ακόμη πιο σύντομα αν ο μπαμπάς, την ώρα που διαβάζει το βιβλίο, του κάνει παραστατικά «μουου...», άμεσα αν την παρατηρήσει από κοντά σε μια φάρμα. Θα μάθει γρήγορα τα ονόματα των φρούτων, αν πειραματιστεί και βυθίσει τα χεράκια του στα πραγματικά.

23. Μουσική και χορός

Η μουσική επηρεάζει θετικά την ψυχοκινητική ανάπτυξη πριν από τη γέννηση ακόμα. Ενθαρρύνοντας στο μικρό τη μουσική και κινητική έκφραση, ενθαρρύνουμε ταυτόχρονα τρόπους επικοινωνίας με άλλους ανθρώπους και την εξωστρέφεια.

24. Επαφή με μεγαλύτερο κύκλο ανθρώπων: δώρο στην επικοινωνία

Κάθε επιπλέον μέλος σε μια οικογένεια εμπλουτίζει το γλωσσικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί. Ο παραδοσιακά πολυκύτταρος οργανισμός της ελληνικής οικογένειας, με τις γιαγιάδες, τους παππούδες, τους θείους, τα ξαδέρφια, αποτελεί μια πολυτέλεια που συχνά λείπει από τις οικογένειες δυτικών κοινωνιών. Προσθέτει ζωτικότητα στη ζωή του παιδιού, αρκεί όλοι οι ενήλικες να επικοινωνούν με τους σωστούς τρόπους που αναφέρονται παραπάνω και να αφήνουν το παιδί να εκφραστεί το ίδιο και να απαντήσει.

Είναι αλήθεια ότι τα νήπια περνούν ιδιαίτερα δημιουργικές στιγμές και απορροφούν γνώσεις και εμπειρίες όταν συναναστρέφονται μεγαλύτερα παιδιά σχολικής ηλικίας, αδέρφια ή μη. Ίσως έχετε αισθανθεί κι εσείς την ξεχωριστή χημεία που αναπτύσσεται ανάμεσα σε ένα δίχρονο και ένα δεκάχρονο παιδί. Προσφέροντας ευκαιρίες για παιχνίδι με μεγαλύτερα παιδιά, δίνετε στο μικρό ερεθίσματα για γλωσσική ανάπτυξη και για μια άλλου τύπου επικοινωνία.

25. Οικογένεια γύρω από το τραπέζι: δώρο στην επικοινωνία

Όλα τα μέλη μιας οικογένειας μαζεύονται για φαγητό γύρω από το τραπέζι. Συζητούν, ανταλλάσσουν τις εμπειρίες της ημέρας, ενώνονται με μια μαγική χημεία. Αυτή η υπέροχη, παραδοσιακή συνήθεια, ιδιαίτερα αγαπητή σε μεσογειακούς λαούς και απούσα σε βόρειους, είναι μια δυνητικά πλούσια εμπειρία επικοινωνίας και για τα μικρά παιδιά. Τρώτε μαζί με το μικρό, αδράξτε την ευκαιρία για τη χαρά, την εξερεύνηση, την κουβέντα που προσφέρει το τραπέζι και η διαδικασία του φαγητού.

Διαπαιδαγώγηση

ΠΗΓΗ: dietup.gr