Ανεξίτηλα σημάδια σε αθώες ψυχές

Πολύ πιο συχνό απ’ όσο νομίζουμε είναι το πρόβλημα της παιδικής κακοποίησης. Χιλιάδες παιδιά πέφτουν κάθε χρόνο θύματα σωματικής, συναισθηματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης, παραμέλησης ή άλλης εκμετάλλευσης. Σύμφωνα με τη διευθύντρια του Παιδοψυχιατρικού Τμήματος του Σισμανόγλειου Νοσοκομείου Αναστασία Κουμούλα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας περιγράφει τέσσερις κύριες μορφές παιδικής κακοποίησης:

1 Η σωματική κακοποίηση είναι μία πράξη από πρόσωπο φροντίδας που έχει ως αποτέλεσμα, ή έχει μεγάλη πιθανότητα να έχει ως αποτέλεσμα, τη σωματική βλάβη έως και τον θάνατο του παιδιού. Τέτοιες περιπτώσεις είναι οι κλοτσιές, το δάγκωμα, το ταρακούνημα, το μαχαίρωμα ή το γρονθοκόπημα. Το χτύπημα του παιδιού θεωρείται συνήθως πράξη για επιβολή πειθαρχίας, αν και μπορεί να θεωρηθεί ως κακοποίηση όταν προκαλέσει μελανιές ή τραυματισμό.

2 Η σεξουαλική κακοποίηση συνίσταται σε διάπραξη διείσδυσης, παρενόχλησης με επαφή των γεννητικών οργάνων ή άλλες σεξουαλικές πράξεις, με τις οποίες τα παιδιά χρησιμοποιούνται για να προσφέρουν σεξουαλική ικανοποίηση στον δράστη. Ο συγκεκριμένος τύπος κακοποίησης περιλαμβάνει, επίσης, σεξουαλική εκμετάλλευση και παιδική πορνογραφία.

3 Η συναισθηματική και ψυχολογική κακοποίηση είναι ένα επίμονο ή επαναλαμβανόμενο μοτίβο συμπεριφοράς εκ μέρους του γονέα και περιλαμβάνει απόρριψη, απομόνωση, τρομοκράτηση, ταπείνωση, περιορισμό, έκθεση σε οικογενειακή βία, δυνατότητα κατάχρησης ουσιών και συμμετοχής σε εγκληματική δραστηριότητα. Οι πράξεις αυτές έχουν μεγάλη πιθανότητα να βλάψουν τη σωματική και ψυχική υγεία του παιδιού.

4 Μορφή κακοποίησης θεωρείται και η παραμέληση του παιδιού. Πρόκειται για την άρνηση ή την ανικανότητα, από την πλευρά του γονέα ή άλλου φροντιστή, να παρέχει φροντίδα για την καλή υγεία και την ανάπτυξή του. Ο γονιός δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσει τις βασικές ανάγκες του παιδιού, όπως τη διατροφή ή την ένδυση, να του προσφέρει ένα ασφαλές καταφύγιο, στοργή και προσοχή. Μπορεί, επίσης, να υπάρχει ανεπαρκής επίβλεψη και εγκατάλειψη. Η παραμέληση μπορεί να είναι σωματική ή και συναισθηματική.

Ολέθριες οι συνέπειες της σεξουαλικής κακοποίησης

Έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις, που μπορεί να οδηγήσουν μέχρι και σε αυτοκτονικές τάσεις, προκαλεί κάθε είδους σεξουαλική παραβίαση κατά την παιδική ηλικία. Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε η Αναστασία Κουμούλα σε σχετική ημερίδα του Τμήματος Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων του Σισμανόγλειου, ο φόβος, το άγχος, η κατάθλιψη, ο θυμός και η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι μερικές από τις κυριότερες ψυχολογικές συνέπειες που έπονται της παιδικής κακοποίησης. Ακόμη και ένα άγγιγμα ή η έκθεση ενός ανηλίκου σε πορνογραφικό υλικό επιδρούν καταστροφικά στην ψυχολογία του παιδιού. Στις άμεσες συνέπειες συγκαταλέγονται, επίσης, η χαμηλή επίδοση στο σχολείο, αγχώδεις διαταραχές (φοβίες, εφιάλτες) αλλά και αυτοκτονική συμπεριφορά.

Μελέτες έχουν καταδείξει ότι το 37-53% των παιδιών που υπέστησαν σεξουαλική κακοποίηση πάσχουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες, μια ψυχιατρική διαταραχή που εκδηλώνεται μετά από ένα έντονα τραυματικό γεγονός. Η διαταραχή εμφανίζεται με επαναλαμβανόμενους εφιάλτες, επεισόδια επαναβίωσης του τραυματικού γεγονότος, μείωση ενδιαφερόντων και αίσθημα αποξένωσης από τους άλλους, υπερβολικό άγχος και ευερεθιστότητα, που τελικά προκαλούν δυσλειτουργία στο παιδί.

Ενίοτε τα θύματα δεν παρουσιάζουν άμεσα συμπτώματα αλλά επιπτώσεις κατά την ενήλικη ζωή τους. Σε μια πρόσφατη μετα-ανάλυση 37 μακροχρόνιων μελετών διαπιστώθηκε ότι η παιδική σεξουαλική κακοποίηση συνδέεται, μεταξύ άλλων, με αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, διαταραχές διατροφής, διαταραχές ύπνου, διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις με το άλλο φύλο (που κάποιες φορές λαμβάνουν τη μορφή ενδοοικογενειακών συγκρούσεων και διαζυγίου), απόπειρες αυτοκτονίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει συσχετισμό της σεξουαλικής κακοποίησης στην παιδική ηλικία και με σωματικά προβλήματα όπως γαστρεντερικές διαταραχές, χρόνιο κοιλιακό άλγος, ψυχογενείς επιληπτικές κρίσεις και μη ειδικά άλγη.

Κακοποίηση και αποκάλυψη

Ιδιαίτερα δύσκολη και πολύπλοκη είναι η αποκάλυψη της κακοποίησης σύμφωνα με την Όλγα Θεμελή, λέκτορα Εγκληματολογικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Όπως εξηγεί η ίδια, σε μια από τις πρώτες έρευνες που διενεργήθηκαν για το θέμα στις ΗΠΑ τα περισσότερα από τα μισά θύματα δεν ανέφεραν ποτέ κατά τη διάρκεια της ζωής τους την παραβίαση που υπέστησαν, ενώ μεταγενέστερη έρευνα έφερε στο φως ότι το 75% των θυμάτων είχε κρατήσει για πάντα το μυστικό του.

Το μικρό ποσοστό των θυμάτων που αποκαλύπτουν την κακοποίηση το πράττει συνήθως μετά την ενηλικίωσή του. Οι περισσότεροι ανήλικοι, μάλιστα, αρνούνται ότι υπέστησαν σεξουαλική κακοποίηση, ακόμη κι όταν υφίστανται σημαντικά παθογνωμικά ευρήματα και αδιάσειστες αποδείξεις.

Ο ψυχίατρος Roland Summit το 1983 διέκρινε τα πέντε στάδια του «συνδρόμου» της μη αποκάλυψης:

• Μυστικότητα.
• Δημιουργία ενός αισθήματος ανημπόριας και αβοηθησίας.
• Παγίδευση και συμβιβασμός.
• Καθυστέρηση στην αποκάλυψη.
• Ανάκληση της αρχικής γνωστοποίησης.

Τα δύο πρώτα στοιχεία, σύμφωνα με την κ. Θεμελή, θεωρούνται θεμελιώδους σημασίας για τη διάγνωση του συνδρόμου της μη αποκάλυψης ενδεχόμενης σεξουαλικής κακοποίησης. Ενίοτε τα παιδιά επιχειρούν με τον δικό τους τρόπο να γνωστοποιήσουν το γεγονός, χωρίς όμως να το κατορθώνουν λόγω διαφόρων ανασταλτικών παραγόντων. Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητη η συνδρομή ενός ειδικού, ο οποίος θα χειριστεί το παιδί με τρόπο που θα το ενθαρρύνει να ομολογήσει τη θυματοποίησή του.

Πώς μπορούν οι γονείς να προφυλάξουν τα παιδιά τους

Χρήσιμες πληροφορίες για το πώς μπορούν οι γονείς να προφυλάξουν τα παιδιά τους από πιθανή σεξουαλική κακοποίηση δίνει σε ανακοίνωσή της η αστυνομία. Στην ανακοίνωση αναφέρονται όλα όσα μπορούν να πουν με απλό και κατανοητό τρόπο οι γονείς στα παιδιά τους και είναι τα παρακάτω:

α) Ένας ενήλικος δεν πρέπει ποτέ να ζητάει από ένα παιδί να αγγίξει το ίδιο τα γεννητικά του όργανα.

β) Κανένας ενήλικος δεν πρέπει να αγγίζει τα γεννητικά όργανα των παιδιών, εκτός αν είναι γιατρός στο ιατρείο του.

γ) Κανένας ενήλικος δεν πρέπει να ζητάει από ένα παιδί να κάνει οτιδήποτε μαζί του ενώ είναι είτε εκείνος είτε το παιδί χωρίς ρούχα.

δ) Κανένας ενήλικος δεν πρέπει να ζητάει από ένα παιδί να κρατήσει κάτι κρυφό ή μυστικό από τους γονείς του, κυρίως κάτι που αφορά το ίδιο.

Η συμπεριφορά του παιδιού μετά την κακοποίηση

Σε ομιλία τους σε ημερίδα που διοργανώθηκε στο Σισμανόγλειο με θέμα «Όταν τα παιδικά όνειρα γίνονται εφιάλτες» οι γιατροί Μ. Στρούθος και Ι. Γιαννοπούλου αναφέρθηκαν στα «καμπανάκια» που «χτυπούν» όταν ένα παιδί κακοποιείται σεξουαλικά. «Σε αυτές τις περιπτώσεις παρατηρείται απρόσμενη πτώση στη σχολική επίδοση. Παρατηρούνται επίσης απρόσμενες εναλλαγές συναισθήματος, ευερεθιστικότητα, συναίσθημα κατάθλιψης, χαμηλή αυτοεκτίμηση, γενικευμένο άγχος, κρίσεις πανικού, ανεξήγητοι φόβοι και αποφυγή συγκεκριμένων ατόμων ή τοποθεσιών. Για παράδειγμα, το παιδί δε θέλει να πάει στο σπίτι ενός αγαπημένου θείου ή παππού, αρνείται επίμονα να συμμετάσχει στη γυμναστική ή στο κολύμπι, ενώ παλιά του άρεσε, και φαίνεται φοβισμένο. Επίσης αισθάνεται φόβο προς όλους τους άντρες, καθώς και έντονο θυμό. Εμφανίζει απρόσμενες αλλαγές στη συμπεριφορά, έντονη αντίδραση στο άγγιγμα, προσκόλληση σε κάποιον ενήλικο, καθώς και απομόνωση από τους συνομηλίκους και την οικογένεια».

Τα συμπτώματα που προαναφέρθηκαν δεν αποτελούν παρά μόνο την κορυφή του παγόβουνου:

• Ένα σεξουαλικά κακοποιημένο παιδί θα εμφανίσει παλινδρόμηση σε προγενέστερα στάδια της ανάπτυξης του: νυχτερινή ενούρηση, πιπίλισμα δαχτύλου κλπ.
• Θα παρουσιάσει ψυχοσωματικά συμπτώματα (πόνους σε διάφορα σημεία του σώματος), διαταραχές στον ύπνο και στη λήψη τροφής. Ενδέχεται, επίσης, να προσπαθήσει να φύγει από το σπίτι ή να κάνει απόπειρα αυτοκτονίας.

Στην πορεία το παιδί μπορεί να αναπτύξει σε μικρή ηλικία συμπεριφορές που δείχνουν ότι έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά. Οι δύο επιστήμονες αναφέρουν ότι:

• Μπορεί να χρησιμοποιεί σεξουαλικές εκφράσεις που δεν ακούγονται στο σπίτι ή το σχολείο και παράλληλα δεν είναι αναμενόμενες για την ηλικία του.
• Μπορεί να κάνει ζωγραφιές με ξεκάθαρο σεξουαλικό περιεχόμενο χωρίς να μπορεί να τις ερμηνεύσει.
• Μπορεί να χρησιμοποιήσει βία ή να δωροδοκήσει άλλα μικρότερα παιδιά για να συμμετάσχουν σε σεξουαλική δραστηριότητα.
• Μπορεί να αυξηθεί η συχνότητα του αυνανισμού, να γίνεται σε βαθμό τραυματισμού και να συνοδεύεται από λεκτική έκφραση ή κινήσεις σώματος που μιμούνται σεξουαλική πράξη.
• Όταν το σεξουαλικά κακοποιημένο παιδί φτάσει στην εφηβεία, εμφανίζει πολύ αυξημένη σεξουαλική δραστηριότητα και μπορεί να φτάσει στην εφηβική πορνεία.

Οι κ. Στρούθος και Γιαννοπούλου επισημαίνουν ότι υπάρχουν και προβλήματα καθαρά ιατρικής φύσης που εγείρουν υπόνοιες για σεξουαλική κακοποίηση:

• Μπορεί να εμφανιστούν σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, ερεθισμός, εκκρίσεις και κνησμός των γεννητικών οργάνων ή του πρωκτού που συνοδεύεται από πόνο.
• Μπορεί να υπάρχουν τραύματα ή μώλωπες στα γεννητικά όργανα ή το κορίτσι να έχει υποστεί ρήξη του παρθενικού υμένα.
• Μπορεί το παιδί να αντιδρά έντονα σε ιατρικές ή οδοντιατρικές πράξεις.

ΚακοποίησηΣεξουαλική Αγωγή

ΠΗΓΗ: Έθνος (06.06.2013)